اسباب بازی ها بخصوص عروسک ها در میان بدوی ترین افراد در دورترین قاره ها هم وجود داشته است.
اما باید اذعان کرد که کارکرد عروسک بسیار فراتر از سرگرمی است و با همین عروسک های به اصطلاح خاموش، به راحتی می توان تبلیغات گسترده ای برای آموزش نونهالان و کودکان خود در جهت آشنایی با فرهنگ و سنن ملی و آموزه های دینی به راه انداخت که مطمئنا تاثیرات این روش بر شما هم پوشیده نیست!
با نگاهی گذرا به سالهای کودکی و ورق زدن آن دوران ما هم به صفحات پر رنگ و لعابی می رسیم، که گره خورده به عروسک بازی. خاله بازی و قصه های شنیدنی بزرگترها که خیلی خوب، بهتر از خودشان با نقش دادن به عروسک هایمان آمیخته با تخیل و واقعیت با بچه های دیگر با یک استکان چای و یک پیاله ماست بازی می کردیم.
خاطرات به یاد ماندنی
دلخوش بودیم به عروسک های پارچه ای دست ساز مامان و باور داشتیم که قرار نیست چند صباحی دیگر با نقش و نگار و اسمی تازه در قالب تبلیغات تلویزیونی رنگ ببازد از خاطرمان و هنوز که هنوز است بیشتر ما عروسک های بچگی مان را در کمد خاطراتمان حفظ کردیم و هر از چند گاهی برای فرار از دغدغه‌های روزمره به همان شخصیت های کودکی مان و عروسک های سخنگو که حرف دلمان را در سکوت فریاد می زدند، پناه می بریم.
یادش بخیر چه دوران خوبی بود. ما هر روز بزرگ و بزرگتر می شدیم اما آنها ترگل و ور گل در گوشه ذهنمان بدون کوچکترین چین بر پیشانی همچنان جوان و شاداب باقی می ماندند.
گویی قرار نبود دوران پیری را تجربه کنند. بزرگترها بخشی از شخصیت ما را با همین عروسک ها نقش دادند. لباس برایشان دوختیم و چادر بر سرشان کردیم؛ موهایشان را زیر روسری پنهان کردیم و حلوای نذری توبا خانم و خورشت قیمه، نذری عمو مجتبی را ایام محرم و حتی هفت سین عید را همراه با میهمانی شام ،گوشه حیاط، کنار ماهی های حوض به تقلید از بزرگترها با صمیمیت برپا کردیم.
با عروسک هایمان کنار سجاده گل گلی مامان جون نماز خواندیم و گاه مثل بزرگترها روزه گرفتیم، منتهی از جنس کله گنجشکی و همراه با دخترخاله و دختر عمو، عروسک به بغل در یک جمع صمیمی افطار کردیم.
گویی تمرین بزرگ شدن، شبیه مامان شدن برایمان آرزوی شیرینی بود که در حسرتش هر کاری می کردیم تا رویایمان رنگ واقعی به خود بگیرد.
فرصت طلایی برای فرهنگ سازی باورهایمان
اینکه همه دختر بچه ها دوست دارند در اتاق خود و یا آغوششان عروسک داشته باشند، یک فرصت بهینه است، برای افراد و مسئولینی که دغدغه فرهنگی و آموزش برای زنده نگاه داشتن فرهنگ ملی و باور و ارزشهای دینی دارند.
بعد از انقلاب به خاطر نگاه شرع به عروسک و مجسمه، فرایند آموزش دچار وقفه و تاخیر شد. و این خلا و فضای خالی کافی بود تا عروسک های غربی جای خود را در حریم خانه های ایرانی و آغوش بچه ها پیدا کنند.
حالا به جای عروسک های دست ساز مامان که با پارچه و کاموا ساخته می شدند و در عین سادگی تآثیر گذار هم بودند، عروسک های باربی نگاه و فرهنگ غربی را چراغ خاموش به کودکان ما دیکته می کردند.
در حالیکه مسئولین فرهنگی ما در خواب خرگوشی بودند.
البته می توان تمهیداتی اندیشید و با اقدامات جدی جلوی قاچاق عروسک های غربی را گرفت، تا تب کودکان ما هم در همانند سازی و الگوبرداری از نگاه غرب پایین و پایین تر بیاید.
نمونه هایی از عروسک های ملی ایرانیان
عروسک زن قزلباش با پوشش سنتی و مرد چوپان در استان گلستان
عروسک های دو توک، منطقه سربیشه در خراسان جنوبی
عروسک های قومی به نام بی بی کگ. پوشش سنتی زرتشتی 
عروسک زن و مرد با پوشش لباس کردی
عروسک زن با پوشش لباس شمالی
عروسک های خرم آبادی(لر) 
تمایز و تفاوت عروسک های بومی ایران نسبت به سایر عروسک ها
این عروسک های بومی با پوشش سنتی خاص نسبت به دیگر عروسک ها تمایز زیادی دارند که قابل توجه است.
در کنار تمایز فرهنگی، اصالت و زیبا شناسی و همینطور جنس و نوع ساخت آنها که اغلب با طبیعت هم خوانی داشته و از دل طبیعت هستند، از تمایزهای عروسک های بومی و سنتی است.
این عروسک ها که در زندگی عشایری، قومی و ایلاتی دارای اهمیت و ارزش بالای فرهنگی هستند، کم کم در حال فراموشی بودند؛ که به همت فعالان فرهنگی و بسیاری از زنان هنرمند عروسک ساز پژوهشگران این حوزه در میراث فرهنگی مقدمات ظهور و احیای این عروسک ها انجام شد.
حالا این عروسک های ملی علاوه بر اینکه به ثبت ملی رسیده اند، در فهرست میراث فرهنگی هم قرار گرفته اند.
حالا این عروسک ها قرار است به تولید انبوه رسیده و در دست کودکان ما قرار بگیرند تا یادآور فرهنگ گذشتگان باشند که چطور با تلفیق وسایل ساده ای چون میخ و سنگ و دگمه توانسته اند اثر هنری ماندگار خلق کنند.
آنچه که مسلم است با وجود پیشرفت روز افزون تکنولوژی‌های مختلف مانند ماهواره، اینترنت و موبایل نمی توان از ورود کارتون ها و فیلم های غربی مانند هری پاتر، مرد عنکبوتی، باربی و دهها فیلم دیگر جلوگیری کرد. و جلوی واردات عروسک های غربی را گرفت .
اما می توان اسطوره ها و قهرمانان بومی و ایرانی را تقویت کرد و با ساخت عروسک ها و اسباب بازی هایی در این زمینه قدم های موثر و کاربردی تری برای ترویج و گسترش فرهنگ ایرانی برداشت .
راههای کاربردی برای احیا و گسترش فرهنگ ایرانی
۱- ساخت کارتون و فیلم برای کودکان از قهرمانان ملی-مذهبی کشور .
۲- قصه سازی و داستان پردازی در مورد عروسک هایی که ساخته می شوند .
۳- تهیه کتاب هایی با مفهوم فرهنگ و اصالت ایرانی برای کودکان تا کودکان را با این فضا ها آشنا کرده و ارتباط فی ما بین برقرار شود .
در این میان نقش صدا و سیما و آموزش و پروش را نباید نادیده گرفت . این دو قطب بزرگ و تاثیر گذار در ترویج فرهنگ ایرانی هستند .
۴- صدا و سیما با ساخت فیلم هایی در این زمینه پیکره آسیب دیده فرهنگ را ترمیم کند . نگاه قشر عظیم متاثر از برنامه های تلویزیونی را نسبت به قهرمانان ملی-دینی و اسطوره های کشورمان تغییر داده و آنها را آگاه تر سازد .
۵- آموزش و پرورش صفحاتی از کتاب ها را به همین امر اختصاص داده و از دانشمندان-قهرمانان ملی و اسطوره های تاریخی ما یاد کرده و با بازگو کردن سرنوشت آنها الگو پردازی مناسبی برای نسل جدید و کودکان ما رقم بزند.
سفیران فرهنگی
عروسک ها ابزار های قدرتمند و کار آمدی هستند که به عنوان سفیران فرهنگی باعث شناساندن پیشینه تاریخی کشور با مجموعه ای از فرهنگ ها ، آداب و رسوم ، عقاید ، ارزش ها ، گویش ها و پوشش های متعدد هستند که در سرتاسر جهان می توانند به عنوان مبلغان دوستی و همدلی قدم هایی را در جهت صلح جهانی بردارند.
نقدهای اثربخش به عروسک های دارا و سارا
۱_ عروسک خوب باید کم وزن و سبک باشد که به سهولت توسط کودکان در موقع بازی استفاده شود .
۲_ در عروسک های باربی امکان تغییر لباس و حتی ظاهر عروسک وجود دارد ؛ به طوری که می توان این عروسک ها را بدون لباس تهیه کرد و با یک پوشش دلخواه بسته به حالات و اتفاقات روزمره تغییر داد.
از کارگر ساختمانی ساده تا پزشک و مهندس و اندیشمند. فقط با طراحی و تعویض چند دست لباس ، تنوع و کارآمدی عروسک ها چند برابر می شود و جذابیت زیادی برای کودکان دارد .
۳_ از تفاوت های دیگر قیمت عروسک ها است که به علت ارزان و در دسترس بودن والدین ترغیب به خرید این نوع از عروسک ها می شوند. در حالی که عروسک های دارا و سارا به خاطر شکل ضاهری خود به گفته ی برخی متخصصان فقط جنبه زینتی دارند .
۴_ آناتومی و ساختمان بدنی باربی ساده و در عین حال متحرک است ؛ اما سارا و دارا از این قابلیت برخوردار نیستند .
۵_ از دیگر ضعف های عمده عروسک های دارا و سارا وزن زیاد آنها است که ممکن است برای کودکان خطر ساز باشد .
نکته قابل تامل
گرچه عروسک های دارا و سارا با تنوع زیاد ، در طرح ها و رنگ های متفاوت ، با لباس های محلی و ایرانی تولید شد ، اما به خاطر وجود این مشکلات از گردونه رقابت خارج شد و از طرف خانواده ها مورد استقبال و حمایت قرار نگرفت .
حرف آخر
امید که با همت مشاوران فرهنگی و مسئولینی که دغدغه فرهنگی دارند ؛ این مشکلات رفع شده و راه سالمی برای ترویج و تبلیغ فرهنگ ایرانی از طریق عروسک های اصیل ایرانی باز شود .
